Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Oświęcim (ujednoznacznienie).

Oświęcim
— miasto i gmina —
Rynek w Oświęcimiu
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	oświęcimski
Aglomeracja	bielska
Data założenia	XII wiek
Prawa miejskie	1272, 1291
Prezydent	Janusz Chwierut
Powierzchnia	30[1] km²
Wysokość	230 m n.p.m.
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość	39 057[2] 1301,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 33
Kod pocztowy	32-600, 32-601, 32-602, 32-603, 32-606, 32-610
Tablice rejestracyjne	KOS
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego Oświęcim
Położenie na mapie Polski Oświęcim
Położenie na mapie województwa małopolskiego Oświęcim
50°02′21″N 19°13′15″E/50,039167 19,220833
TERC (TERYT)	1213011
SIMC	0924997
Hasło promocyjne: Oświęcim – miasto pokoju
Urząd miejski ul. Zaborska 2 32-600 Oświęcim
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Oświęcim

Oświęcim (niem. Auschwitz, jid. ‏אָשפּיצין‎ Oszpicin, romski Auszwica) – miasto w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu oświęcimskiego oraz gminy wiejskiej Oświęcim.

Było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[3]. Miasto królewskie starostwa oświęcimskiego w powiecie śląskim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[4].

Według danych z 31 marca 2011 r. miasto miało 40 324 mieszkańców, co plasowało je na czwartym miejscu wśród miast województwa małopolskiego.

Położenie |

Oświęcim leży w centrum Kotliny Oświęcimskiej, pomiędzy Pogórzem Karpackim a Wyżyną Śląską. Z okolicznymi regionami łączą dogodne połączenia kolejowe, drogowe i wodne.

Przez miasto przepływa rzeka Soła. Miasto znajduje się przy ujściu Soły do Wisły.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa bielskiego.

Według danych z 2002 r.^[5] Oświęcim ma obszar 30,3 km², w tym:

• użytki rolne: 34%


• użytki leśne: 1%

Miasto stanowi 7,46% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Chełmek, Libiąż, Oświęcim.

Osiedla |

Jednostki pomocnicze miasta Oświęcim:

• Osiedle Błonie


• Osiedle Północ


• Osiedle Południe


• Osiedle Wschód


• Osiedle Zachód


• Osiedle Domki Szeregowe


• Osiedle Dwory-Kruki


• Osiedle Monowice


• Osiedle Pod Borem


• Osiedle Stare Miasto


• Osiedle Stare Stawy


• Osiedle Zasole

Demografia |

 Osobny artykuł: Ludność Oświęcimia.

Dane z 31 grudnia 2010 r.^[6]:

Piramida wieku mieszkańców Oświęcimia w 2014 r.^[2]:

Symbole miasta |

• 
  Herb miasta Oświęcimia – historyczny herb miasta Oświęcimia stanowi: „W polu błękitnym pośrodku tarczy kamienna biała wieża o poszerzonej podstawie, o pięciu blankach, z wysokim trapezowym dachem z czerwonych dachówek. Na szczycie dachu dwie złote gałki rozmieszczone po obu jego stronach na jednym poziomie. W wieży – jeden pod drugim – dwa czarne prostokątne, w górze zaokrąglone, okienne otwory. Obok wieży, po obu jej stronach, złote pół orły na błękitnym tle symbolizujące przynależność do dawnego Księstwa Opolskiego i Śląska, odwrócone od siebie głowami. Tarcza herbowa bez bordiury.”


• 
  Flaga miasta Oświęcimia – flagą miasta Oświęcimia jest prostokątny płat tkaniny o bokach w stosunku 5:8. Na błękitnym tle płatu flagi umieszczony jest, na jej środku, herb miasta Oświęcimia bez bordiury. Wielkość herbu (wysokość, szerokość) stanowi połowę krótszego boku flagi. Flaga masztowo-dekoracyjna ma herb miasta Oświęcimia, umieszczony w górnej części płatu flagi.


• 
  Hejnał miasta Oświęcimia – hejnałem miasta Oświęcimia są pierwsze cztery takty Poloneza Weselnego Aleksandra Orłowskiego.


• 
  Logo miasta Oświęcimia – znak promocyjny miasta zbudowany z logotypu „Miasto Oświęcim” oraz znaku graficznego przedstawiającego podrywającego się do lotu ptaka – białego gołębia (symbol pokoju). Tło przedstawia dwie postacie, w różnych odcieniach, symbolizujące jedność ras. Logo zostało stworzone na potrzeby kreowania nowego wizerunku: „Oświęcim – Miasto Pokoju”.

Toponimia |

Martin Waldseemüller, fragment mapy Małopolski z zaznaczonym Oświęcimiem (Ausuiz)^[7]

Oświęcim w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Oswicti na mapie Wacława Grodzieckiego wydanej w 1592 roku.

Księstwo Oświęcimskie i Zatorskie – mapa Abrahama Orteliusa z 1603 z zaznaczonym Oświęcimiem w formie „Ozwieczin”.

Oświęcim jest polską nazwą miejscowości o 800-letniej historii. Pisownia wyrazu potwierdza jego słowiański charakter^[8]. Etymolodzy zaliczają go do nazw dzierżawczych (Oświęcim – gród Oświęcima). W zachowanych materiałach nazwa „Oświęcim” występuje w różnych językach – polskim, czeskim, niemieckim lub łacińskim, np.: Ospenchin (1217 r.), Osvencin (1280 r.), Hospencin (1283 r.), Osswetem (1290 r.), Uspencin (1297 r.), Oswentim (1302 r.), Wswencim (1304 r.), Auswintzen (1312 r.), Oswiecim (1314 r.), Oswencin (1327 r.), Oswanczimie (1333 r.)^[9], Auswieczin (1372 r.), Awswiczin (1372 r.), Uswiczin (1400 r.).

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Oszwyancim wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis^[10].

Miejscowość pod nazwą Ozwieczin na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego z 1603 r. zaznaczył flamandzki geograf i kartograf Abraham Ortelius^[11].

W dokumentach stosowano różne formy zapisu nazwy: Ossvancin, Osvencim, Osvenczyn, Osvacim, Osswanczyn, Ossvijancin, Osswancin, Oswęcim, względnie Ossvencim. W łacinie nazwa zapisywana była jako Osswencimen lub Osviecimensis. Jako że Oświęcim był ważnym ośrodkiem handlowym, niemieccy kupcy oraz osadnicy nadawali mu swoją, niemieckojęzyczną nazwę – Auswintz, pojawiającą się w XIV-wiecznych i XV-wiecznych dokumentach, przede wszystkim książąt opolskich i cieszyńskich ale też w miejskich krakowskich i kazimierskich, po raz pierwszy w 1312 jako Auswintzen. Formy zapisu Auswinczyn (1351), Auswicz (1386, 1394), Awswicz (1433, 1439), Awszwicz (1478). Nazwa ta jest niemieckim przejęciem nazwy rdzennie polskiej, gdzie forma niemieckiego dyftongu Au- zastąpiła nagłosowe O-, natomiast zmiana z Auschwitzin (im) na Auschwitz była redukcją sylaby końcowej, prawdopodobnie dlatego że forma Auschwitzin zawierała pozornie dwa sufiksy: -itz (niemiecka adaptacja polskiego -ice/ici) i -in^[12]. Niemiecka nazwa miasta Auschwitz pojawiała się również już w XV w. na różnych niemieckojęzycznych mapach geograficznych, w słownikach i opracowaniach historycznych. W okresie zaboru austriackiego, tj. w latach 1772–1918 widniała w dwujęzycznych dokumentach, Oświęcim z polskiej wersji był w niemieckim tłumaczeniu miastem Auschwitz. Po włączeniu do Rzeszy Niemieckiej i powiatu Bielitz okupant zmienił nazwę z polskiej ponownie na niemiecką. Dlatego w nazwie Konzentrationslager pojawiła się niemiecka nazwa Oświęcimia. Zaraz po zajęciu Oświęcimia przez Armię Czerwoną (27 stycznia 1945 r.) miastu przywrócono jego polską nazwę.

Historia |

Zamek w Oświęcimiu

Ulica Dąbrowskiego między zamkiem a kościołem Wniebowzięcia NMP

Brama główna niemieckiego obozu zagłady Auschwitz I utworzonego tu w wiosną 1940 r. na bazie austriackich, następnie polskich koszar artyleryjskich, dziś muzeum

Miejscowość ma ponad 800-letnią historię i należy do najstarszych piastowskich grodów kasztelańskich w Polsce. Pierwsze wydarzenie historyczne dotyczące Oświęcimia, jednak bez wymienionej nazwy grodu (co zostało uzupełnione później w kronice wielkopolskiej) zostało opisane przez Wincentego Kadłubka pod rokiem 1177, kiedy to gród oświęcimski został przekazany przez Kazimierza Sprawiedliwego na rzecz swojego bratanka Mieszka Plątonogiego, księcia opolskiego i raciborskiego (według Jana Długosza miało to jednak miejsce w 1179)^[13] Sformułowanie Kadłubka o „kilku miastach” może świadczyć o tym, że darowizna w 1177, względnie 1179, była mniejsza niż to później sugerowano. Zajęcie grodu przez Mieszka Plątonogiego mogło więc nastąpić dopiero około 1195 roku, kiedy ten prowadził ekspansję terytorialną w kierunku Krakowa, lub jeszcze później, w latach 1217–1228. Pierwsza wzmianka kasztelana oświęcimskiego (Felisława de Ospenchin) pojawiła się wśród małopolskich świadków na dokumencie Leszka Białego z 1217 a brak go było wśród komesów górnośląskich w 1222 i dopiero w 1228 kasztelan oświęcimski (Werner ze Sławikowa) pojawił się na dokumencie Kazimierza opolskiego^[14]. Tym niemniej wzmianki te potwierdzają istnienie kasztelanii oświęcimskiej, a jej terytorialny wymiar potwierdza dokument Mieszka Otyłego datowany na lata 1243–1246, kiedy to polityczne losy grodu bezsprzecznie związane były już z dziejami Śląska, a w XIV w. i pierwszej połowie XV w. również z historią Korony Czeskiej. Pamiątką po przynależności do Małopolski przez cały ten czas było pozostanie w granicach biskupstwa krakowskiego, a na początku XIV wieku miasto stało się siedzibą dekanatu.

Za rządów księcia opolskiego Władysława I (około 1272 r.) Oświęcim otrzymał lwóweckie prawa miejskie. Potwierdzono je 3 września 1291 r. rozszerzając dodatkowo o nowy przywilej gospodarczy i sądowniczy. W 1290 r. ziemia oświęcimska weszła w skład nowo powstałego księstwa cieszyńskiego, a w latach 1312–1317 powstało księstwo oświęcimskie, którego władcą był książę Władysław. W tym czasie nastąpił napływ ludności niemieckiej o czym świadczą liczne wzmianki w postaci Auswintzen (od 1317), które są adaptacją polskiej nazwy miasta do języka niemieckiego^[12]. W 1327 r. księstwo zostało uzależnione od Czech na ponad wiek. W pierwszej połowie XV wieku do księstwa oświęcimskiego dotarły wojny husyckie, a największe zniszczenia na pograniczu śląsko-polskim nastąpiły pod sam koniec tych wojen. Bardzo źle odbiło się to na wymiarze władzy książęcej w Oświęcimiu. Ludność ucierpiała również z powodu wysokiego poziomu rozbójnictwa, a Józef Putek starał się wykazać, że ludność pochodzenia niemieckiego została wówczas przepędzona a nawet wymordowana, w tym szczególnie patrycjat miejski, rycerstwo i duchowieństwo. W 1445 r. nastąpił podział na księstwa: oświęcimskie, zatorskie i toszeckie. W latach 50. XIV wieku, Oświęcim utracił kontrolę nad Żywiecczyzną. W 1457 r. książę Jan sprzedał okrojone w powyższy sposób księstwo oświęcimskie królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, dzięki czemu Oświęcim znów wrócił do Polski w granicach, której pozostawał przez następne 330 lat. 19 marca 1454 r. Jan IV (ostatni książę oświęcimski) złożył hołd lenny królowi Polski, Kazimierzowi Jagiellończykowi, a 21 lutego 1457 r. sprzedał mu swoje księstwo za 50 tys. kop groszy praskich. Od tego momentu zwierzchnikiem księstwa stał się mianowany przez polskiego króla starosta; szlachta zachowała odrębne prawa^[15]. W 1564 r. księstwo oświęcimskie i zatorskie wcielono od Korony Królestwa Polskiego, równocześnie przyłączono je do województwa krakowskiego, jako powiat śląski. Przed inkorporacją, w księstwie orzekał sąd ziemski ławniczy zw. gajonym, osobno dla części oświęcimskiej i osobno dla zatorskiej. Po inkorporacji, dwoma przywilejami z 1563 r. i 1564 r. uregulowano kwestię wprowadzenia prawa polskiego. Miasto stało się wówczas siedzibą sądownictwa szlacheckiego dla miejscowej szlachty. Tutaj zbierał się nowo powołany sąd grodzki. Z przewidzianego utworzenia sądu ziemskiego szybko jednak zrezygnowano i pozostawiono tylko w nieodległym Zatorze^[16]. Językiem urzędowym stał się wówczas język polski, w czasie gdy w Królestwie Polskim obowiązywała jeszcze łacina.

W okresie wojen szwedzkich Oświęcim został poważnie zniszczony, a wraz z I rozbiorem Polski w 1772 r. ziemia oświęcimska została wcielona do zaboru austriackiego. Oświęcim znalazł się w powiecie zatorskim cyrkułu wielickiego^[17], a od 1786 r. w cyrkule myślenickim^[18], a następnie w cyrkule wadowickim. Po reformie administracyjnej z 1854 r. Oświęcim został miastem powiatowym w cyrkule wadowickim^[19], a od 1867 r. znalazł się w powiecie bialskim (do 1918 r.). W tytulaturze cesarzy austriackich znajdował się, między innymi, tytuł księcia Oświęcimia. Dnia 29 sierpnia 1863 r. miał miejsce wielki pożar Oświęcimia, w wyniku którego spłonęła połowa miasta. Pastwą płomieni padła setka domów oraz kościół, szpital, urząd powiatowy i dwie synagogi. Straty szacowano na 400.000 złotych reńskich^[20].

1 sierpnia 1910 wyłączono z powiatu bialskieg powiat sądowy oświęcimski i połączono go z powiatem sądowym zatorskim z powiatu wadowickiego celem utworzenia nowego powiatu oświęcimskiego. Powiat liczył 336 km², 46 gmin i 34 obszary dworskie, 42 254 mieszkańców z czego 97 % posługiwało się językiem polskim, w większości katolików, a żydzi stanowili 13% ludności^[21].

Podczas I wojny światowej bielsko-bialskie środowiska niemieckie podjęły starania o przyłączenie do Śląska przyległy terenów Galicji z Oświęcimiem włącznie^[22]. Żądania te nasiliły się po wydaniu aktu 5 listopada 1916, kiedy pojawiła się groźba odłączenia Galicji od Austrii i na początku 1917 po wydaniu książki Gerharda Seeligera pt. Das Deutschtum in den Westbeskiden und die Herzogtumer Auschwitz und Zator, która starała się udowodnić tezę, że tereny te rzekomo zachowały niemiecki charakter pomimo przynależności do Polski w wiekach XVI do XVIII^[23]. Żądania przyłączenia terenów czysto polskich mogły być aczkolwiek częścią taktyki przed planowanymi ustępstwami w pertraktacjach^[24]. W latach 30. XX wieku Kurt Lück oszacował, że Niemcy stanowili w XV wieku 3/4 mieszkańców miasta, które stanowiło by tym samym część bielskiej wyspy językowej.

W latach 1920–1931 miasto było siedzibą powiatu, ale w 1932 r. powiat oświęcimski zlikwidowano, włączając go na powrót do powiatu bialskiego.

II wojna światowa |

 Zobacz też: Auschwitz-Birkenau.

We wrześniu 1939 r. miasto zostało zajęte przez Wehrmacht. Wycofujące się z Oświęcimia i okolic Wojsko Polskie wysadziło w powietrze most na rzece Sole, łączący lewo i prawobrzeżną część miasta. Oświęcim został wcielony do III Rzeszy dekretem Hitlera z 8 października 1939 r. W czasie II wojny światowej znajdował się tutaj największy niemiecki obóz koncentracyjny i ośrodek zagłady Auschwitz-Birkenau. W skład kompleksu wchodził obóz macierzysty KL Auschwitz I w Oświęcimiu, KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince, KL Auschwitz III-Monowitz w Monowicach oraz system wielu podobozów. W 1941 r., biorąc pod uwagę dogodne położenie miasta oraz możliwości techniczno-surowcowe terenu, koncern IG Farben przyjął od rządu niemieckiego zlecenie wybudowania i uruchomienia na jego wschodnich obrzeżach fabryki chemicznej, która miała wytwarzać produkty niezbędne w czasie wojny dla potrzeb militarnych.

 Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków z Oświęcimia.

Oświęcim został wcielony administracyjnie do III Rzeszy w granice rejencji śląskiej, do powiatu Bielitz. Niemcy postanowili usunąć miejscową ludność z najbliższej okolicy planowanego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Aby pozbyć się świadków oraz uniemożliwić miejscowej ludności kontakt z przyszłymi więźniami zaplanowano wokół obozu strefę buforową o powierzchni około 40 kilometrów kwadratowych^[25]. Wysiedlenia okolicznej ludności odbyły się w dwóch etapach na przełomie 1940 i 1941 r. W pierwszej turze, 19 czerwca 1940 r. zostali wysiedleni mieszkańcy tak zwanej Osady Barakowej. Większość budynków wysiedleńców została rozebrana, a pozyskany materiał wykorzystany do rozbudowy obozu. W bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I rozebrano ponad sto budynków. W drugiej na przełomie lipca i listopada 1940 r. oraz kwietniu 1941 r. Niemcy usunęli ludność z lewobrzeżnej dzielnicy Oświęcimia – Zasola^[26]. Również w tym przypadku po deportacjach rozbierano zabudowania mieszkalne. W Pławach i Harmężach zniszczono w ten sposób ponad 90 procent gospodarstw. W Brzezince z kolei z przeszło 500 budynków mieszkalnych istniejących przed wojną zostało jedynie sześć. W Babicach, Broszkowicach, Borze i Rajsku rozebrano ponad 40 procent domów. Część budynków pozostawiono z przeznaczeniem dla rodzin SS-manów pilnującej obozu oraz Niemców zatrudnionych przy budowie fabryki chemicznej należącej do koncernu IG Farben^[27]. Dnia 8 marca 1941 r. wysiedlono mieszkańców wsi Pławy, których wywieziono do Gorlic. Wysiedlono również mieszkańców Boru i Bud (przysiółki Brzeszcz), Harmęża, Rajska, Brzezinki, Babic i Broszkowic, których wywieziono do miejscowości znajdujących się w granicach Generalnego Gubernatorstwa oraz do pobliskich miejscowości na Górnym Śląsku (Bojszowy, Jedlina, Wola), a także w powiecie bielskim (Dankowice, Osiek, Grojec, Monowice, Dwory). W efekcie wysiedlenia z Oświęcimia i okolic usunięto około 17 000 Polaków oraz Żydów całkowicie niszcząc osiem wsi. W Oświęcimiu pod koniec kwietnia mieszkało jedynie 7600 ludzi, z czego około 90% stanowili Polacy. Do gett deportowano całą żydowską ludność Oświęcimia – łącznie około 7 tysięcy osób.

17 stycznia 1945 r. rozpoczęła się ewakuacja obozów w KL Auschwitz, której efektem był marsz śmierci do stacji kolejowej Loslau^[28].
W dziesięć dni później 27 stycznia obóz Auschwitz-Birkenau został wyzwolony przez Armię Czerwoną – ok. godz. 15:00 tego dnia na teren obozu wkroczyli żołnierze 107. Dywizji 60. Armii, dowodzonej przez generała dywizji Wasilija Jakowlewicza Petrenkę^[29]. Do dziś pozostaje on symbolem tragicznej historii masowej zagłady 1,1 – 1,3 mln ludzi^[30], różnej narodowości i wyznań. Około 90% ofiar stanowili Żydzi. Drugą nacją wśród ofiar stanowili Polacy w liczbie około 75 tysięcy.

Okres powojenny |

Po wyzwoleniu obozu, NKWD utworzyło na jego terenie dwa obozy przejściowe dla jeńców niemieckich. Obóz w Oświęcimiu funkcjonował przypuszczalnie do jesieni 1945 r., natomiast drugi z nich – założony w obrębie byłego KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince – do wiosny 1946 r. W obozach tych przebywało około piętnastu tysięcy osób. Ich komendantem był sowiecki pułkownik o nazwisku Masłobojew.

Ponadto w Oświęcimiu istniał obóz nr 149^[31]Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, który został utworzony niedaleko dworca kolejowego w Oświęcimiu na terenie byłego „Gemeinschaftslagru”. Trzy bloki, które wchodziły kiedyś w skład „Gemeinschaftslagru”, zachowane do dzisiaj, są położone w połowie drogi między muzeum Auschwitz a Birkenau. W usytuowanych obok pięciu drewnianych barakach powstał obóz, w którym komunistyczne władze polskie umieszczały osoby podejrzane o członkostwo w NSDAP, Hitlerjugend i BDM (Związek Niemieckich Dziewcząt – należały do niej obowiązkowo dziewczęta w wieku od 13 do 17 lat) oraz niemieckich cywilów i volksdeutscherów, jak również Górnoślązaków podejrzewanych o brak lojalności wobec Polski. Obóz był dookoła ogrodzony i strzeżony przez wartowników. Więźniowie tego obozu m.in. demontowali urządzenia w zakładach chemicznych w Monowicach, które następnie były wywożone do ZSRR. Obóz został zlikwidowany prawdopodobnie w marcu 1946 r. Od 20 kwietnia 1945 r. do lutego 1946 r. odnotowano tam 144 zgony osób pochodzących głównie z okolic Bielska-Białej oraz ze Śląska i z Niemiec.

Obecnie na terenie byłego obozu znajduje się Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, powstałe w 1947 r., a w 1979 r. wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.

W 1952 r. powstał powiat oświęcimski, który po reformie administracyjnej w 1975 r. wszedł w skład województwa bielskiego. W 1979 r. utworzono urząd Prezydenta Miasta. W 1999 r. w wyniku nowego podziału administracyjnego ponownie miasto stało się siedzibą powiatu wchodzącego w skład województwa małopolskiego.

Podczas pierwszej pielgrzymki do Polski (1979 r.) miasto i muzeum znalazło się na trasie pielgrzymki papieża Jana Pawła II.

1 września 1980 r. w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” założono Komisję Kombinatu NSZZ „Solidarność” (Region Podbeskidzie). Redagowano zakładowe pismo Solidarności – „Ozon”. Po wprowadzeniu stanu wojennego w mieście organizowano podziemną działalność Solidarności, pomagano osobom represjonowanym oraz kolportowano wydawnictwa podziemne. Jednym z ówczesnych działaczy oświęcimskiego podziemia był Andrzej Chlewicki. 29 kwietnia 1983 r. (w czasie zawieszenia Stanu Wojennego) w Zakładach Chemicznych „Oświęcim” milicja zatrzymała 3-osobową nieformalną grupę kolporterów ulotek i wydawnictw.

28 maja 2006 r. Oświęcim odwiedził papież Benedykt XVI.

25 czerwca 2006 r. na terenie miasta odbyło się referendum lokalne w sprawie wystąpienia do Rady Ministrów z wnioskiem o połączenie Gminy Miasto Oświęcim z okalającą ją Gminą Oświęcim w jedną jednostkę samorządu terytorialnego. Referendum okazało się nieważne ze względu na niską frekwencję (wzięło w nim udział 2362 osoby co stanowiło 6,97% uprawnionych do głosowania)^[32].

Historia Żydów w Oświęcimiu |

Pierwsi Żydzi przybyli do Oświęcimia w połowie XVI w. W 1563 r. wydano zakaz osiedlania się Żydom w mieście, jednak już w 1588 r. udało im się tutaj zbudować bóżnicę z kirkutem. W 1666 r. Żydzi mieli w mieście 20 budynków. Kahał powstał w drugiej połowie XVIII w., obejmując swoją władzą obszar dawnego Księstwa Oświęcimskiego. W drugiej połowie XIX w. znaczne tu były wpływy chasydyzmu. W 1765 r. mieszkało w Oświęcimiu 133 Żydów, w 1910 r. – 3 tys., a w 1921 r. – 4950 (40% ludności).

W czasie II wojny światowej oświęcimscy Żydzi zostali umieszczeni w gettach w Chrzanowie, Będzinie i Sosnowcu (1941 r.), skąd po ich likwidacji trafili do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Po wojnie nieliczni ocaleni Żydzi powrócili do Oświęcimia. W 1946 r. żyło tutaj 186 Żydów. Do 1955 r. prawdopodobnie wszyscy wyemigrowali. W latach 60. do miasta wrócił Szymon Kluger.

W 1998 r. nastąpiło uroczyste przekazanie Gminie Wyznaniowej Żydowskiej z Bielska-Białej synagogi Chewra Lomdei Misznajot przy placu ks. J. Skarbka 3, przy której wybudowane zostało Edukacyjne Centrum Żydowskie. Otwarcie centrum nastąpiło 12 września 2000 r. Celem ośrodka jest upamiętnianie ofiar Zagłady poprzez studia nad historią i kulturą Żydów polskich na przykładzie Oświęcimia. W 2000 r. zmarł Szymon Kluger, ostatni do końca mieszkający w Oświęcimiu Żyd. Został pochowany na miejscowym kirkucie.

Wojnę przetrwała również synagoga należąca do chasydów z Bobowej. Jednak w 2005 r., ze względu na fatalny stan techniczny została wyburzona. Znajdowała się niedaleko nieistniejącej Wielkiej Synagogi, spalonej w 1939 r.

Zabytki |

Kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Oświęcimiu

• Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau


• 
  Zamek w Oświęcimiu wraz z wieżą
  


• Tunele


• Kaplica św. Jacka w Oświęcimiu


• Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny


• Kościół Matki Bożej Wspomożenia Wiernych


• Kościół Matki Bożej Bolesnej


• Rynek w Oświęcimiu


• Ratusz w Oświęcimiu


• Liczne kamienice
  


• Cmentarz parafialny w Oświęcimiu


• Cmentarz żydowski w Oświęcimiu


• Synagoga Chewra Lomdei Misznajot


• Pałac Ślubów


• Kaplica Hallerów w Dworach


• 
  Fresk sufitowy autorstwa Witolda Kaczanowskiego w Oświęcimskim Centrum Kultury – jeden z największych w Europie


• Zbiory Historyczno-Etnograficzne

Powyższy podział nie uwzględnia nazw zwyczajowych. Szczególnie dotyczy to osiedla Chemików, które ze względu na swoją wielkość zostało podzielone na cztery jednostki pomocnicze gminy: Osiedle Północ (największe, ok. 6 tys. mieszkańców), Osiedle Południe, Osiedle Wschód i Osiedle Zachód.

Ze względu na odmienną architekturę (bloki 10-piętrowe), wyróżnia się jeszcze osiedle S-Centrum, które formalnie jest częścią Osiedla Zachód.

Transport |

Transport drogowy |

Dworzec kolejowy w Oświęcimiu

Oświęcim leży na skrzyżowaniu się wielu ciągów komunikacyjnych, takich jak:

• 
  droga krajowa nr 44 – Gliwice – Tychy – Kraków
  


• 
  droga wojewódzka nr 933 – Wodzisław Śląski – Pszczyna – Chrzanów
  


• 
  droga wojewódzka nr 948 – Oświęcim – Kęty – Żywiec
  

Transport kolejowy |

Stacja Oświęcim jest ważnym węzłem kolejowym.
Bezpośrednie połączenia:

• 
  Przewozy Regionalne:
  
  • Kraków
  
  
  • Czechowice-Dziedzice
  
  


• 
  Koleje Śląskie:
  
  • Katowice
  
  
  • Lubliniec
  
  


• 
  PKP Intercity:
  
  • Budapeszt
  
  
  • Kraków
  
  
  • Praga
  
  
  • Wiedeń
  
  
  • Warszawa
  
  

Transport lotniczy |

Transport wodny |

W Oświęcimiu rozpoczyna się Droga Wodna Górnej Wisły.

Publiczny transport zbiorowy |

W Oświęcimiu funkcjonuje:

• 
  Miejski Zakład Komunikacji w Oświęcimiu – 10 linii miejskich, 16 podmiejskich, 50 autobusów


• busy – dojazd m.in. do: Chrzanowa, Krakowa, Kęt, Katowic, Tychów, Zatora, Spytkowic, Polanki Wielkiej.

 Zobacz też: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej i Spedycji Oświęcim.

Kultura |

W Oświęcimiu funkcjonują liczne placówki kulturalne i oświatowe. Ich zadaniem jest kreowanie wizerunku Oświęcimia jako miasta pokoju, popularyzowanie podejmowanych w nim inicjatyw pokojowych oraz promocja miejscowych środowisk twórczych w kraju i za granicą.
Działające instytucje:

• Państwowa Szkoła Muzyczna im. Karola Szymanowskiego


• Oświęcimskie Centrum Kultury
  
  • 
    Amatorski Klub Filmowy „Chemik” przy Oświęcimskim Centrum Kultury


• Miejska Biblioteka Publiczna


• Młodzieżowy Dom Kultury


• Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau


• Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu

Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Konarskiego w Oświęcimiu

Muzyka |

• Life Festival Oświęcim

Polityka |

Rada Miasta |

Współpraca międzynarodowa |

• Miasta i gminy partnerskie:

• 
  Kerpen, Niemcy
  


• 
  Ballan-Mire, Francja
  


• 
  Sambor, Ukraina
  


• 
  Arezzo, Włochy
  


• 
  Breisach, Niemcy
  

Oświata |

Przedszkola |

• Miejskie Przedszkole nr 14


• Miejskie Przedszkole nr 15


• Miejskie Przedszkole nr 16


• Miejskie Przedszkole nr 17


• Miejskie Przedszkole nr 18


• Miejskie Przedszkole nr 7


• Przedszkole nr 8

Szkoły podstawowe |

• Szkoła Podstawowa nr 1 im. Królowej Jadwigi


• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 4 im. Stanisława Wyspiańskiego


• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi nr 5 im. Orła Białego


• Szkoła Podstawowa nr 9 im. Orędowników Pokoju


• Szkoła Podstawowa nr 11 im. Mikołaja Kopernika


• Szkoła Podstawowa w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym


• Szkoła Podstawowa Sportowa w Zespole Szkół nr 1

Gimnazja |

• Gimnazjum nr 2


• Gimnazjum nr 3


• Gimnazjum nr 4


• Gimnazjum w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym


• Gimnazjum w Zespole Szkół nr 1


• Gimnazjum Salezjańskie w Zespole Szkół Zawodowych Towarzystwa Salezjańskiego

Szkoły ponadgimnazjalne |

• Technikum w Powiatowym Zespole nr 2 Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego i Technicznych


• Technikum Uzupełniające w Powiatowym Zespole nr 2 Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego i Technicznych


• Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego w Powiatowym Zespole nr 2 Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego i Technicznych


• Liceum Profilowane w Powiatowym Zespole nr 2 Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego i Technicznych


• Technikum w Powiatowym Zespole nr 3 Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. S. Jasieńskiego


• Liceum Ogólnokształcące w Powiatowym Zespole nr 3 Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. S. Jasieńskiego


• Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych nr 3 w Powiatowym Zespole nr 4 Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej


• Technikum w Powiatowym Zespole nr 4 Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej


• Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Powiatowym Zespole nr 4 Szkół Ekonomiczno-Gastronomicznych im. Komisji Edukacji Narodowej


• Technikum w Powiatowym Zespole nr 5 Szkół Budowlanych


• Technikum Uzupełniające w Powiatowym Zespole nr 5 Szkół Budowlanych


• Liceum Profilowane w Powiatowym Zespole nr 5 Szkół Budowlanych


• Zasadnicza Szkoła Zawodowa w Powiatowym Zespole nr 5 Szkół Budowlanych


• Liceum Ogólnokształcące im. S. Konarskiego w Powiatowym Zespole nr 1 Szkół Ogólnokształcących im. S. Konarskiego


• Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące w Powiatowym Zespole nr 1 Szkół Ogólnokształcących im. S. Konarskiego


• Szkoła Specjalna Przysposabiająca do Pracy w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym


• Zasadnicza Szkoła Zawodowa Specjalna w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym

Szkoły wyższe |

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Oświęcimiu

Sport |

Kryta pływalnia

Sztuczne lodowisko

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji |

• Kryta pływalnia


• Hala lodowa


• Boiska do piłki nożnej: w międzywalu Soły i na osiedlu „Domki Szeregowe”


• Zespół boisk na osiedlu Stare Stawy


• Hotel Olimpijski

Kluby sportowe |

• UKS Jocker Oświęcim – klub brydżowy
  


• 
  TH Unia Oświęcim – klub hokejowy
  


• 
  UKP Unia Oświęcim – klub pływacki
  


• 
  UKŁF Unia Oświęcim – klub łyżwiarstwa figurowego
  


• UKH Unia Oświęcim – uczniowski klub hokejowy
  


• UKHK Unia Oświęcim – klub hokejowy kobiet


• KS Niwa – koszykówka
  


• UKS Kadet – łucznictwo
  


• UKS Polfin – tenis stołowy lekkoatletyka
  


• UKS Jocker Oświęcim – klub siatkówka
  


• UKS Setbol Oświęcim – uczniowski klub sportowy siatkówka
  


• Lacrosse Club Spartans Oświęcim – Oświęcimski Klub Lacrosse lacrosse
  


• MKP Unia Oświęcim, KS Soła Oświęcim, LKS Monowice, LKS Zaborzanka – kluby piłkarskie
  


• SALOS Spreanza – klub piłkarski


• KS Unia Oświęcim

Wspólnoty wyznaniowe |

Na terenie Oświęcimia działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

• 
  Kościół rzymskokatolicki:

• parafia św. Józefa


• parafia św. Maksymiliana Męczennika


• parafia Miłosierdzia Bożego


• parafia Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych


• parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny

• 
  Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:

• zbór w Oświęcimiu

• 
  Kościół Wolnych Chrześcijan:

• zbór w Oświęcimiu

• 
  Kościół Zielonoświątkowy:

• zbór „Salem”^[37]

• 
  Świadkowie Jehowy:

• zbór Oświęcim-Wschód


• zbór Oświęcim-Zachód (Sala Królestwa ul. Kościelna 5)^[38]

• 
  Świecki Ruch Misyjny „Epifania”:

• zbór w Oświęcimiu

• 
  Wspólnota Chrześcijańska „Golgota”:^{[potrzebny przypis]}

• Misja Nadziei

Osoby związane z Oświęcimiem |

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Oświęcimiem.

Honorowi obywatele Oświęcimia |

 Osobny artykuł: Honorowi obywatele Oświęcimia.

Przypisy |

Bibliografia |

• Colmar Grünhagen: Codex Diplomaticus Silesiae T.22 Regesten zur schlesischen Geschichte 1327-1333. Breslau: E. Wohlfarth’s Buchhandlung, 1903.

Linki zewnętrzne |

W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem: Oświęcim

• 
  Oświęcim w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. VII: Netrebka – Perepiat. Warszawa 1886.


• Oshpitzin – żydowski Oświęcim

p • d • e Miasta województwa małopolskiego Miasta na prawach powiatu Kraków Nowy Sącz Tarnów Miasta powiatowe Bochnia Brzesko Chrzanów Dąbrowa Tarnowska Gorlice Limanowa Miechów Myślenice Nowy Targ Olkusz Oświęcim Proszowice Sucha Beskidzka Wadowice Wieliczka Zakopane Miasta gminne Alwernia Andrychów Biecz Bobowa Brzeszcze Bukowno Chełmek Ciężkowice Czchów Dobczyce Grybów Jordanów Kalwaria Zebrzydowska Kęty Koszyce Krynica-Zdrój Krzeszowice Libiąż Maków Podhalański Mszana Dolna Muszyna Niepołomice Nowe Brzesko Nowy Wiśnicz Piwniczna-Zdrój Rabka-Zdrój Ryglice Skała Skawina Słomniki Stary Sącz Sułkowice Szczawnica Szczucin Świątniki Górne Trzebinia Tuchów Wojnicz Wolbrom Zakliczyn Zator Żabno

p • d • e Powiat oświęcimski Miasta Brzeszcze Chełmek Kęty Oświęcim Zator Gminy miejskie Oświęcim Gminy miejsko-wiejskie Brzeszcze Chełmek Kęty Zator Gminy wiejskie Osiek Oświęcim Polanka Wielka Przeciszów